چرا ریچارد مورنینگ استار آذربایجان را با میدان تهدید می کند
ویچسلاو میخائیل‌اوف
(Veacheslav Mikhylov)
مترجم: ا. م. شیری
۹ خرداد- جوزا ۱۳۹۳
چند روز قبل، ریچارد مورنینگ استار سفیر آمریکا در باکو، در مصاحبه با «رادیو اروپای آزاد- رادیو لیبرتی» آذربایجان، بیاناتی در آن مایه‌هایی ایراد کرد که دیپلومات‌ها معمولا دور از شأن خود می‌دانند. این آمریکائی گفت که یکی از درس‌هایی که باکو باید از حوادث اوکراین فراگیرد، عبارت از این است که در صورت نقض حقوق جامعه مدنی، «میدان» می‌تواند در آذربایجان هم تکرار شود…
ریچارد مورنینگ استار متصدی معروف منافع کمپانی‌های انرژی غرب است. او تا انتصاب خود به مقام سفیر در آذربایجان، بعنوان نماینده ویژه وزارت خارجه آمریکا در امور انرژی آوروآسیا خدمت می‌کرد. مورنینگ استار با جانبداری از پاسداری دیپلوماتیک در باکو در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۲، لوله‌گذاری خط انتقال هیدروکربن‌های آذربایجان به غرب را «با دور زدن روسیه»، وظیفه‌شناسانه لابیگری کرد.
اظهارات دیپلومات آمریکائی در خصوص احتمال ایجاد «میدان در آذربایجان» را باید در همپیوندی با سخنان سلف او، جیمس وارلیک، همصدر آمریکائی گروه مینسک برای حل و فصل مناقشه قره‌باغ کوهستانی مورد بررسی قرار داد. سخنرانی در تاریخ ۷ ماه مه در بنیاد کارنگی در واشنگتن برگزار گردید. در نظرات بیان شده وارلیک، او برای حل مناقشه قره‌باغ کوهستانی، بصراحت بازگشت به وضعیت سالهای آخر دهه ۱۹۸۰ را پیشنهاد نمود و ایروان بسیار محتاطانه از آن استقبال کرد.
واشنگتن با واداشتن دیپلومات‌های خود برای اظهار این چنین اظهارات تحریک‌آمیز علیه ایروان و باکو چه هدفی را دنبال می‌کند؟ در ماه مه سال جاری ۲۰ سال تمام از اعلام آتش‌بس در قره‌باغ کوهستانی می‌گذرد. بنا به برخی شواهد، تحت تأثیر روند تجزیه اوکراین و پیوستن شبه‌جزیرۀ کریمه به روسیه، واشنگتن به این نتیجه‌گیری رسید که حفظ وضع موجود در منطقۀ مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی به نفع آمریکا نیست. اگر واقعا چنین باشد، این یک تفکر بسیار خطرناک است که در پشت آن، به باور کارشناسان، تلاشهایی برای وادار ساختن ارمنستان به قبول «ناهنجاری» تصمیم خود در پیوستن به اتحاد گمرکی و قرار دادن روسیه در مقابل «شکست در قفقاز» خوابیده است.
محاسبات استراتژیست‌ها بر روی این پایه استوار است که تشدید تنش‌های جدید پیرامون قره‌باغ کوهستانی، آذربایجان را به سمت ناتو با چشم‌انداز ایجاد محور آنکارا- تفلیس- باکو سوق می‌دهد (آنکارا هم اکنون بسته توافق در خصوص تضمین امنیت و همکاری با باکو را در دست دارد). تقویت شدید مؤلفه‌های نظامی- سیاسی در طول همه سالهای اخیر با مفروضات محور سه جانبه پیوستگی دارد. گرجستان نقش عامل محرک ارتقاء سطح همکاری نظامی بین همسایگان را ایفا می‌کند. ترکیه و آذربایجان با درک همه خطرات ناشی از ایجاد اتحادیه‌های خصمانه منطقه‌ای در حوزه منافع استراتژیک روسیه، فعلا با خویشتنداری در این راه گام برمی‌دارند. با این حال، تخطی از وضع موجود در منطقۀ مورد مناقشه قره‌باغ کوهستانی می‌تواند موجب تغییرات زیادی بشود.
از چهار کشور تشکیل‌دهندۀ «گوآم» (گرجستان، اوکراین، آذربایجان، مولداوی) که ترکیه نیز در مراحل مختلف اجرای این ایده ژئوپلیتیک آمریکا قصد پیوستن به آن را داشت، فقط آذربایجان خواسته‌های آوروآتلانتیک را تأئید نکرد. به عقیده برخی کارشناسان غربی، «دشواری‌های همسایگی» علت اصلی چنین ملاحظه‌کاری می‌باشد.
در برنامه‌های آمریکا برای تبدیل روندهای سیاسی به مناقشات منطقه‌ای، عامل خزر نقش جداگانه بازی می‌کند. اجلاس چهارم کشورهای حوزه دریای خزر در شهر آستاراخان تقریبا همزمان با جلسه ماه سپتامبر ناتو در ولز برگزار می‌شود. واشنگتن ممانعت از دستیابی اجلاس پنج جانبۀ خزر به موفقیت را بمثابه وظیفۀ نشست سپتامبر تعیین کرده است. حل و فصل مسائل حل‌نشده راجع به نظام حقوقی دریای خزر در طرح آمریکا برای حفظ تنش در منطقه ثبت نشده است. به همین سبب سعی می‌کنند آذربایجان را از حل و فصل مسائل خود با ایران در زمینه تعیین حدود بخش ملی در دریای خزر (به آنچه روسیه علاقمند است) بازدارند. واشنگتن در مقابل ایجاد سازوکارها برای حفظ امنیت دریا- دریاچه انحصارا توسط پنج کشور ساحلی خزر هم مقاومت می‌کند. آذربایجان قبلا به پیشنهاد روسیه دایر بر تشکیل گروه مشترک همکاری عملیاتی نظامی- دریایی در دریای خزر، پاسخ مثبت نداد، اما اینک باکو آنقدرها قاطع نیست و خود این، استراتژیست‌های آمریکائی را تحریک می‌کند. سوژه‌های تحریک‌آمیز مستقل در اظهارات مورنینگ استار بنوعی بمعنی «تهاجم» به آذربایجان بود. سفیر آمریکا نظرات خود را در قالب کنایه‌هایی بیان کرد، که یکی از معانی آن این بود که روسیه و ایران می‌توانند نقش مهاجمان بالقوه به آذربایجان را ایفاء نمایند. در همین رابطه او چند بار لفاظانه پرسید: در این صورت، غیر از آمریکا، کدام کشور قادر به کمک به آذربایجان خواهد بود- «پس از آنچه که روسیه با کریمه و اوکراین کرد»؟! مقامات رسمی نهاد ریاست جمهوری و وزارت امور خارجه آذربایجان پاسخ لایقی به این اظهارات سفیر آمریکا داده و آن را مداخله در امور داخلی کشور خود ارزیابی کردند.
با این وجود، بالون آزمایشی دولت آمریکا راه‌اندازی شده است. و این، چند روز قبل از برگزاری جلسه شورایعالی اقتصادی آوروآسیا در ۲۹ ماه مه در شهر آستانه، پایتخت قزاقستان و در در آستانۀ امضای برنامه‌‌ریزی‌شدۀ معاهدۀ شورای اقتصادی آوروآسیا توسط رهبران روسیه بلاروس و قزاقستان تحقق یافت.
ابراهیم شیری 